Budowa stawu barkowego

Staw barkowy a konkretniej mówiąc kompleks barkowy składa się z 4 różnych stawów – trzech prawdziwych i jednego rzekomego.

W skład kompleksu barkowego wchodzi:

Staw mostkowo-obojczykowy
Staw barkowo-obojczykowy
Staw Łopatkowo – ramienny
Staw Łopatkowo – żebrowy

Złożona konstrukcja obręczy barkowej zarówno pod względem stawowym, więzadłowym i mięśniowym gwarantuje jej dużą mobilność przy zachowaniu dobrej stabilizacji i kontroli ruchu. Niestety, niezwykłe właściwości tego obszaru ciała mogą okazać się przyczyną dużych dolegliwości bólowych i problemów funkcjonalnych.

Gdy pojawi się uszkodzenie w jednym miejscu, ma ono wpływ na pozostałe struktury kompleksu, co z kolei powoduje, że urazy, kontuzje i dysfunkcje kompleksu barkowego należą do jednych z bardziej wymagających wyzwań dla fizjoterapeutów/osteopatów.

Zamrożony bark (frozen shoulder) – co to jest?

Określenie to stosowane jest w przypadku osób cierpiących na znaczne ograniczenie zakresu ruchomości w kompleksie barkowym oraz odczuwających duże dolegliwości bólowe. Stan ten polega na pojawieniu się silnego patologicznego stanu zapalnego wskutek którego dochodzi do silnego obkurczenia więzadeł i torebki stawowej stawu barkowego. Charakterystycznym dla tego stanu jest fazowość patologii. Dzieli się on na 4 fazy.

Pierwsza faza – polega na pojawieniu się stanu zapalnego, stopniowym zaniku sprawności (ograniczeniu ruchomości) oraz obecności bólu w okolicy przyczepu mięśnia naramiennego. Ruchy które są najmocniej ograniczone to Odwiedzenie, zgięcie i rotacja wewnętrzna.
Druga faza charakteryzuje się ból i zwiększającym się ograniczeniem ruchomości.
Trzecia faza to faza pełnego zamrożenia gdzie zakres ruchomości w obręczy jest znikomy. Ból w tej fazie zaczyna słabnąć co często pacjenci traktują jako znak ustępowania dolegliwości.
Czwarta faza to tzw. faza odtajania. Ból znika tutaj całkowicie, jednak ograniczenia ruchomości pozostają znaczne.

Literatura podaje, że czas utrzymywania się dolegliwości wynosi od 2 – 3 lat. Jak już wspomniano wyżej, końcową fazą choroby są znaczne ograniczenia ruchomości. Dlatego też warto tutaj wspomnieć o fizjoterapii.

Istnieją różne opinie dotyczące celowości i skuteczności działań fizjoterapeutycznych przy zamrożonych barkach. Jako, że podstawą procesu chorobowego jest włóknienie torebki stawowej wydaje się być celowym utrzymywanie prawidłowego stanu ruchomości pomimo bólu. Z doświadczenia autora, oraz opierając się na badaniach naukowych praca nad poprawą ruchomości i prawidłową mechaniką stawu znacznie przyspiesza powrót do stanu przed chorobą.

Jakie objawy daje zamrożony bark?

Najczęstszy obraz pacjenta ze znacznymi ograniczeniami ruchomości w stawie barkowym wygląda następująco:

Pacjent w średnim wieku, który przychodzi do gabinetu fizjoterapii z kilku lub kilkunastotygodniowym epizodem bólowym barku połączonego ze znacznym ograniczeniem ruchomości. Początkowo osoba odczuwała niewielki dyskomfort w barku który pojawiał się w skrajnych ruchach. Po jakimś czasie ból zaczął pojawiać się w codziennych czynnościach. To skłoniło tą osobę na wizytę u ortopedy który zwykle wysyła pacjenta na USG barku a następnie podaje steryd dostawowo w celu zmniejszenia stanu zapalnego (co nie jest złą decyzją oczywiście). Jednak pomimo zmniejszenia się bólu, ograniczenia ruchomości pozostają (czasami pacjenci podają, że chwilowo zakres się poprawił – Tak, ponieważ zmniejszył się ból w trakcie jego wykonywania), a ból po jakimś czasie powraca. W międzyczasie ograniczenia ruchowe dalej się pogłębiają i ręka „zamarza”.

Opisany przykładowy pacjenta to osoba która przychodzi do gabinetu fizjoterapii prezentując przeważnie objawy od ponad 3 miesięcy.

Objawy zamrożonego barku:

Ograniczenie ruchu (w porównaniu do drugiej ręki) rotacji zewnętrznej, odwiedzenia (ruchu do boku) oraz rotacji wewnętrznej (ruch zapinania stanika / drapania się po pośladku 😉 )
Stały ból w ramieniu utrzymujący się powyżej 2 tygodni
Ból w trakcie leżenia na chorym barku.
Ostre kłucia pojawiające się na końcu ruchu (ruchu który jesteśmy wykonać bezboleśnie i bez wysiłku)

Fizjoterapia a zamrożony bark

Na wstępie trzeba powiedzieć, że leczenie zamrożonego barku wymaga wielokierunkowego podejścia, a więc nie tylko fizjoterapeuta, ale także lekarz ortopeda, lekarz rodzinny jak również osoba dietetyka może okazać się pomocna w opanowaniu dolegliwości.

Leczenie / fizjoterapia zamrożonego barku należy niestety do rehabilitacji z zakresu długotrwałej terapii. Z doświadczenia zespołu REHAB Gdańsk czas potrzebny do osiągnięcia submaksymalnej lub maksymalnej ruchomości stawu wynosi około 6 miesięcy (jednak biorąc pod uwagę proces gojenia się zamrożonego barku bez terapii i końcowy efekt – fizjoterapia wydaje się najrozsądniejszą opcją). Przyczyną tak długiego procesu rehabilitacji są zmiany w strukturze kolagenu torebki stawowej które powstały w wyniku procesu zapalnego oraz zmian w tkance mięśniowej. Proces ten jak już wspomniano jest odwracalny jednak niezbędny jest czas.

Na czym polega leczenie zamrożonego barku?

Z uwagi na złożoność dolegliwości terapia zamrożonego barku nie skupia się tylko na pracy nad stawem ramienno-łopatkowym (mimo że jest najmocniej dotknięty), ale również na pracy nad obręczą barkową, stawem łopatkowo-żebrowym, mobilizacją kręgosłupa szyjnego i piersiowego, pracy na żebrach.

Terapia manualna która jest niezbędnym elementem terapii ma na celu zwiększyć elastyczność tkanek nad którymi pracuje terapeuta. Techniki powinny skupiać się nie tylko na samej torebce stawowej, ale również na mięśniach, nerwach i powięziach w zajętej okolicy. Praca doświadczonego fizjoterapeuty pozwala na powolne odzyskiwanie bezbolesnych zakresów ruchomości, w bezpieczny dla stawu sposób.

Kolejnym równie ważnym elementem jest trening zakresu ruchomości oraz kontroli ruchowej. Tutaj trzeba wspomnieć, że bez dużego zaangażowania pacjenta, terapia taka będzie mało skuteczna. Aby utrzymać efekty terapii manualnej, niezbędna jest odpowiednia mobilizacja stawu również w domu. Ćwiczenia które terapeuta powinien zalecić muszą opierać się na utrzymywaniu wypracowanego zakresu ruchu w trakcie terapii manualnej, oraz koncentrować się na prawidłowej sekwencji ruchu (tj. kontroli ruchowej).

Domowe ćwiczenia na zamrożony bark

Badania naukowe zalecają również wykonywanie autostretchingu struktur stawowych. Na ich podstawie autor tekstu wybrał dwie najskuteczniejsze opisane metody rozciągania stawu.

Sleepers stretch

Ćwiczący leży na rozciąganej stronie (zajętej chorobowo)
Łopatka osoby ułożona jest w taki sposób na podłodze aby była ona dobrze ustabilizowana
Staw ramienny i staw łokciowy są zgięte do 90 stopni (jeżeli się da)
Zdrową ręką osoba dociąga swoją chorą dłoń w stronę ziemi.
Rozciągamy do momentu odczucia rozciągania z tyłu stawu ramiennego – pamiętać należy tutaj, że ćwiczenie nie może prowokować bólu!
2 powtórzenia po 30 sekund utrzymania w maksymalnym rozciągnięciu

Cross body stretch

Ćwiczący leży na rozciąganej stronie (zajętej chorobowo)
Łopatka osoby ułożona jest w taki sposób na podłodze aby była ona dobrze ustabilizowana
Zdrową ręką przyciągamy kończynę rozciąganą do siebie
Rozciągamy do momentu odczucia rozciągania z tyłu stawu ramiennego – pamiętać należy tutaj, że ćwiczenie nie może prowokować bólu !!
2 powtórzenia po 30 sekund utrzymania w maksymalnym rozciągnięciu

Podsumowanie

Jak już wspomniano w tekście bark zamrożony jest złożoną jednostką, która w przypadku nie podjęcia działań rehabilitacyjnych prowadzi do dużych ograniczeń ruchowych. Fizjoterapia stanowi dobrą alternatywę dla braku leczenia lub leczenia operacyjnego. Pomimo, stosunkowo długiego czas niezbędnego do usunięcia dolegliwości rehabilitacja może przywrócić staw do pełnej ruchomości.

Fizjoterapeuci w gabinecie REHAB Gdańsk mają doświadczenie w pracy z zamrożonymi barkami. Warto pamiętać zasadę, że im szybciej zostanie podjęta terapia, tym krótszy czas jest wymagany aby powrócić do zdrowia.

Opracował
Mgr Wojciech Szreder