Zespół bocznego przyparcia rzepki (excessive lateral pressure syndrome – ELPS) to schorzenie dotyczące stawu rzepkowo – udowego. Łączy się on z dolegliwościami po zewnętrznej
lub przedniej stronie stawu kolanowego, a często też z uczuciem przeskakiwania i „uciekania” rzepki.

Rzepka znajduje się w przedniej części kolana i jest największą trzeszczką w ciele. Jej rolą jest ochrona stawu i wpływ na zwiększenie siły wyprostu kolana poprzez wydłużenie ramienia dźwigni mięśnia czworogłowego uda. Mięsień ten wraz z otaczającymi troczkami i więzadłami kontrolują ruch zgięcia i wyprostu kolana. Prawidłowo rzepka powinna znajdować się w bruździe między kłykciami kości udowej i poruszać się centralnie. W sytuacji bocznego przyparcia dochodzi do nadmiernego nacisku na kłykieć boczny, co skutkuje przesunięciem rzepki w tym kierunku
i nieprawidłowościami w funkcjonowaniu stawu. Może to doprowadzić do zmian degeneracyjnych chrząstki stawowej i zmian zwyrodnieniowych.

Przyczyny bocznego przyparcia rzepki

Poza wadami wrodzonymi dotyczącymi deformacji rzepki, a także głębokości i kształtu kłykci kości udowej, najczęstszą przyczyną jest nieprawidłowa budowa stawu kolanowego.
Brak ustawienia osiowego związany jest z przemieszczeniem dobocznym przyczepu mięśnia czworogłowego uda. Przyczyną tego może być koślawość kolana lub nadmierna rotacja zewnętrzna podudzia, co jest skutkiem dysbalansu mięśniowego (zaburzenie związane z brakiem równowagi pomiędzy mięśniami wpływającymi na staw kolanowy i mającymi przeciwne funkcje).

Ponadto do przyczyn bocznego przyparcia rzepki można zaliczyć:

szeroką miednicę,
nadmierne napięcie bocznego i niewydolność przyśrodkowego troczka rzepki,
stany pourazowe, np.zwichnięcie rzepki,
przykurcz pasma biodrowo – piszczelowego,
nadmierne napięcie głowy bocznej i osłabienie głowy przyśrodkowej mięśnia czworogłowego,
nadmierną pronację stopy.

Statystycznie najczęściej ELPS występuje u kobiet w młodym wieku – związane to jest z zależnością budowy anatomicznej miednicy i kolana, a także z często obserwowaną wiotkością tkanek miękkich. Utrudnia to odpowiednie zabezpieczenie stawu przed nadmierną ruchomością rzepki.

Objawy bocznego przyparcia rzepki

Ból – jest najczęściej zgłaszanym objawem. Zlokalizowany jest na przedniej lub bocznej stronie kolana i związany może być ze zwiększonym ciśnieniem śródkostnym.
Ograniczenie aktywności fizycznej – ból nasila się podczas ruchu zginania i prostowania kolana, dużej aktywności fizycznej, a także przy przysiadach i chodzeniu po schodach.
Uczucie przeskakiwania w stawie kolanowym – związane z nieprawidłowym torem poruszania się rzepki na kłykciach kości udowej. Skorelowanie „krepitacji” z bólem może być spowodowane zapaleniem błony maziowej.
Zmniejszenie ruchomości rzepki w stronę przyśrodkową i trudności z uniesieniem jej – spowodowane nadmiernym napięciem troczków po stronie bocznej.

Jak rozpoznać problem?

Jeśli nie zastosuje się indywidualnie dobranego planu terapii, nadmierna kompresja między rzepką a kością udową doprowadzić może do chondromalacji, a następnie do zwyrodnienia stawu. Dodatkowo utrzymujące się ELPS predysponuje do podwichnięcia lub zwichnięcia rzepki.

Często boczne przyparcie występuje łącznie z innymi dolegliwościami stawu rzepkowo – udowego, dlatego tak istotna jest prawidłowa diagnostyka. W tym celu przeprowadza się badanie podmiotowe (wywiad) i przedmiotowe (ocena postawy ciała, chodu, badanie palpacyjne i testy funkcjonalne) oraz badania dodatkowe (np. RTG lub MRI).

Leczenie i operacja bocznego przyparcia rzepki

Leczenie bocznego przyparcia rzepki najczęściej obejmuje rehabilitację, która (jeśli są ku temu wskazania) może być uzupełniona o leczenie farmakologiczne (środki przeciwzapalne i przeciwbólowe). Gdy leczenie to nie przynosi oczekiwanych rezultatów wykonuje się zabieg operacyjny.

Operacja polega na uwolnieniu bocznego troczka rzepki, a czasem dodatkowo zmarszczeniu zbyt rozluźnionego troczka przyśrodkowego. Najczęściej stosowana jest artroskopia, jednak czasem wykonywane są zabiegi otwarte. Leczenie operacyjne stosowane jest w ostateczności gdy leczenie zachowawcze nie przyniosło efektów i gdy bocznemu przyparciu rzepki towarzyszy podwichnięcie rzepki.

Boczne przyparcie rzepki – jak wygląda rehabilitacja?

Fizjoterapia czyli leczenie zachowawcze przynosi satysfakcjonujące efekty w znacznej części przypadków ELPS. Etiologia tego schorzenia jest złożona, ale najczęściej obejmuje nieprawidłowości w układzie mięśniowo – powięziowym. Celem terapii będzie zmniejszenie bólu, kompresji i dysbalansu mięśniowego, zwiększenie stabilności stawu i ruchomości rzepki.
W początkowej fazie unika się ruchów, które wywołują dolegliwości.

Metody pracy z pacjentem to najczęściej terapia manualna tkanek miękkich, indywidualnie dobrane ćwiczenia na boczne przyparcie rzepki i mobilizacje rzepki. Wzmocnić należy m.in. mięśnie pośladkowe średnie i obszerne przyśrodkowe, a rozciągnąć skrócone czworogłowe i pasmo biodrowo – piszczelowe. Ćwiczenia te uzupełnia się o trening propriocepcji, czyli czucia głębokiego, stabilizacji na nierównym podłożu. Aby wydłużyć efekty lub wspomóc terapię używa się aplikacji kinesiotapingu do korekcji ustawienia rzepki, a także fizykoterapię, np. elektrostymulację głowy przyśrodkowej mięśnia czworogłowego uda.

Pamiętajmy o tym, że leczymy człowieka, a nie wyniki badań. Dlatego, aby osiągnąć najlepsze efekty zapraszamy na konsultację z fizjoterapeutą, który przeprowadzi diagnostykę i zaplanuje terapię.